Adolescencija je prelazna faza fizičkog i mentalnog razvoja koja je smještena
između djetinjstva i odrasle dobi, a započinje sa pubertetom. Ova faza je obilježena
promjenama u primarnim i sekundarnim spolnim karakteristikama, te tinejdžeri prolaze
kroz značajne fizičke i mentalne promjene. Takve promjene ih motivišu da počnu
razmišljati i djelovati samostalno, tražeći identitet, autonomiju, intimnost i uspjeh.
Neželjeno ponašanje se odnosi na akcije koje predstavljaju značajan rizik za
zdravlje i sigurnost same osobe ili njene okoline, te narušavaju kvalitet života.
Adolescenti s neželjenim oblicima ponašanja suočavaju se s teškoćama u školskom,
socijalnom i svakodnevnom funkcionisanju što može ometati socijalni razvoj i stvarati
frustracije odraslim osobama poput roditelja, staratelja i učitelja.
Neželjeno ponašanje kod adolescenata može se opisati kroz dvije dimenzije: inhibicija
naspram agresije odnosno pretjerano naspram nedovoljno kontrolisano ponašanje.
Prva dimenzija se odnosi na internalizovane oblike ponašanja što podrazumijeva
socijalno povlačenje, depresiju, anksioznost i somatske teškoće, dok druga dimenzija
opisuje eksternalizovana ponašanja kao što su agresivnost i maloljetnička delikvencija.
Eksternalizovana ponašanja su ona koja negativno utiču na spoljašnje okruženje
i obično uključuju agresivno, hiperaktivno i disruptivno ponašanje. Regulacija emocija je
usko povezana s eksternalizovanim ponašanjima. Ova ponašanja često odražavaju
emocionalni stres koji se manifestuje kroz agresiju, delikvenciju i hiperaktivnost.
Povezana su s poteškoćama u koncentraciji, raspoloženju, koordinaciji i procjeni, te
mogu uzrokovati probleme u školi. Ovi adolescenti često imaju teškoće u odnosu s
roditeljima i vršnjacima, kao i loše rezultate u nastavi, te su u većem riziku za
delikvenciju i kriminalno ponašanje u odrasloj dobi.
Maloljetnička delikvencija je nekontrolisano agresivno ponašanje maloljetnika koje
uključuje antisocijalne aktivnosti kao što su krađa, vandalizam, okrutnost, nasilje,
kockanje i sl. Uzroci maloljetničke delikvencije uključuju loše društvo, adolescentnu
nestabilnost, rano seksualno iskustvo, mentalne konflikte, ekstremnu društvenu
sugestibilnost, želju za avanturama, nezadovoljstvo školom i loš rekreativni sadržaj.
Socijalni uzroci uključuju disfunkcionalne porodice, nedostatak roditeljske ljubavi i
sigurnosti, nedostatak porodičnih veza, roditeljsku neodgovornost i siromaštvo.
Tinejdžeri se veoma često okreću ka upotrebi drogaiI ka pušenju. Njihovo konzumiranje
može ostaviti dugoročne zdravstvene posljedice. Tinejdžeri često eksperimentišu s
drogama jer su lako dostupne i pružaju brz način za osjećaj zadovoljstva, dok mnogi
počinju pušiti zbog uticaja prijatelja ili zbog želje za mršavljenjem (nikotin, glavni
sastojak u duhanu, uzrokuje ubrzanje otkucaja srca i može smanjiti apetit).
Internalizovani problemi ponašanja odnose se probleme poput inhibicije,
depresije, povlačenja, anksioznosti i strahova, te više utiču na unutrašnje psihološko
okruženje osobe nego na spoljašnji svijet. Ako se ne tretiraju, mogu rezultirati
problemima u ponašanju i akademskim neuspjesima.
Anksioznost kod osoba sa generalizovanim poremećajem anksioznosti obuhvata
kontinuiranu i pretjeranu brigu o širokom spektru događaja ili aktivnosti. Simptomi mogu
uključivati umor, iritabilnost, nemir, poremećaje spavanja, poteškoće u koncentraciji i
napetost mišića.
Depresija, čest problem kod mladih, može se javiti u različitim oblicima. Osobe sa
velikim depresivnim poremećajem doživljavaju depresivno raspoloženje, iritabilnost,
gubitak interesa za aktivnosti, poremećaje spavanja i apetita, gubitak energije i
poteškoće u koncentraciji. Genetika, neurobiološki faktori i stres mogu doprinijeti
depresiji, Također, loši međuljudski odnosi mogu uzrokovati depresiju kod tinejdžera.
Samoubistvo je jedan od vodećih uzroka smrti kod tinejdžera u dobi od 15 do 19
godina. Faktori rizika uključuju historiju depresije, prethodne pokušaje samoubistva,
porodičnu historiju psihijatrijskih poremećaja, poremećaje u porodici i hronične ili
onesposobljavajuće fizičke poremećaje. Konzumacija alkohola i alkoholizam
povećavaju rizik za samoubistvo, a dodatni faktori uključuju psihičko, fizičko ili
seksualno zlostavljanje, sukobe s roditeljima, prekide veza, školske probleme i socijalnu
izolaciju.
Postoje brojni izazovi za mentalno zdravlje adolescenata, neželjeni oblici ponašanja
mogu dovesti do narušavanja kako mentalnog tako i cjelokupnog zdravlja.
Eksternalizovani i internalizovani oblici ponašanja koji se kreću iz jednu u drugu
krajnost, različito se manifestuju kod adolescenata. Ali zajedničko u pojavi svima njima
jeste da njihova pojava narušava normalno funkcionisanje pojedinca.
Ovaj članak je objavljen u okviru projekta “Regionalni program lokalne demokratije na
Zapadnom Balkanu 2 – ReLOaD2”, koji finansira Evropska unija (EU), a implementira
Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) u BiH. Sadržaj ovog članaka, kao i nalazi
prikazani u njemu, isključiva su odgovornost Centra za psihološku podršku i ni na koji
način ne odražava stavove Evropske unije (EU), niti Razvojnog programa Ujedinjenih
nacija (UNDP).
Comments